„Żyd” z Wesela. Wycieczka krajoznawcza

Inscenizacja spektaklu „Żyd” z Wesela. Wycieczka krajoznawcza w Teatrze Bagatela

Niekonwencjonalna opowieść inspirowana popularnym tekstem Romana Brandstaettera o Józefie Singerze, karczmarzu z Bronowic Małych, znanym od momentu głośnej prapremiery Wesela  Stanisława Wyspiańskiego w 1901 po prostu jako „Żyd z Wesela”. Jak wraz z córką znaleźli się na weselu Lucjana Rydla i dlaczego Hirsz został „Żydem”, a jego córka Pepa – „Rachelą”? Jakie były dalsze losy „Żyda” na polskiej scenie?

— — —

Historia Żyda z wesela

W piątek, 13 kwietnia 1923 roku, na dużej scenie Teatru Bagatela goszcząca w Krakowie Żydowska Trupa Wileńska wystawia Dybuka w jidysz. Endecka prasa protestowała przeciwko przedstawieniu w „żargonie”, stanowiącemu „propagandę żydowską”. Kolejny pokaz już się nie odbywa – przeciwko żydowskim występom w Bagateli zebrano ponad tysiąc podpisów.

W 1918 r. albo 1919 r. Perel Singer , znana jako „Rachela” z Wyspiańskiego, przyjmuje chrzest. „Złożyła swoją żydowskość na ołtarzu niepodległości Ojczyzny” – powie potem Maria Rydlowa. „Tego nie wolno robić do śmierci taty” – mówi matka „Racheli” – czyli żona żydowskiego karczmarza Hirsza – w Ja jestem Żyd z „Wesela” Brandstaettera.

W 1933 r. dziesięcioletnia Wisława Szymborska zamyka się w pokoju od środka na haczyk, bo z zastrzykami do mamy przyszła pani Rachela. „Rachela” – Perel Singer – od 15 lat jest Józefą, dla wolnej Polski przeszła na katolicyzm i pracuje jako pielęgniarka. Mała Wisia nie lubi, gdy pani Rachela pyta ją o lekcje, ile jest siedem razy osiem i w którym roku była bitwa pod Chocimiem.

W 1934 r. Roman Brandstaetter pozywa do sądu endeckich redaktorów sugerujących, że przeszedł na chrześcijaństwo. 11 lat później, tuż po II wojnie światowej, Brandstaetter przechodzi na chrześcijaństwo, konkretnie rzymski katolicyzm.

W 2016 r. „Głos Wielkopolski” demaskuje fałszywego „rabina z Hajfy”. Mężczyzna pochodzący z Ciechanowa działał w gminie żydowskiej w Poznaniu. Oprowadzał wycieczki, brał udział w spotkaniach. Odmawiał nawet publicznie modlitwy po hebrajsku, choć nie znał tego języka. Grał swoją rolę przez lata.

W 1972 r., po ukazaniu się w „Tygodniku Powszechnym” opowiadania Romana Brandstaettera Ja jestem Żyd z „Wesela”, historyk prof. Witold Kula pisze tekst Zmartwychwstanie, w którym sugeruje, że Pepa Singer – Rachela miała dziecko z… Józefem Piłsudskim. Po publikacji Zmartwychwstania w „Nowych Książkach” w 1981 padają liczne pytania o historyczną prawdziwość tej opowieści. W końcu Kula to historyk, więc zajmuje się historią. Redakcja odpowiada: „Tekst ten zawierał po prostu pewien pomysł literacki i tak właśnie, w poetyce fantazji, należy go czytać”.

Źródła cytatów i inspiracji:

Ja jestem Żyd z „Wesela” Romana Brandstaettera

Wesele Stanisława Wyspiańskiego (przekład w jidysz dr. Marka Tuszewickiego)

Legendy o krwi. Antropologia przesądu prof. Joanny Tokarskiej–Bakir

Piłsudski Jana Lechonia

„Świat na opak” dla elit. „Schlaraffia” i inne „towarzystwa nonsensu” Marcina Bojdy

Panna Moderne Aleksandry Klich

Teatr żydowski w Krakowie. Studia i materiały pod redakcją Jana Michalika i Eugenii Prokop–Janiec

Jom Kipur Kazimierza Traciewicza

Utwory wykorzystane w spektaklu:

Nabucco — Va Pensiero Giuseppe Verdiego (libretto Temictocle Solery)

Kindertotenlieder — In diesem Wetter i Symphonie Nr. 1 D-Dur — III Satz „Feierlich und gemessen, ohne zu schleppen” Gustava Mahlera

Deux Mélodies Hébraïques — Kaddisch Maurice’a Ravela

The Fiddler on the Roof — Sunrise Sunset i Tradition Jerry’ego Bocka (teksty Sheldona Harnicka)

fragmenty ścieżki dźwiękowej z filmu Wesele Andrzeja Wajdy (muzyka Stanisława Radwana)

Spektakl wziął udział w 26. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej.

Premiera spektaklu „Żyd” z Wesela. Wycieczka krajoznawcza:

13 grudnia 2019, Scena na Sarego 7

Spektakl prezentowany do listopada 2021

Zagrany 8 razy